Pangangalaga sa Kalusugan Marso 28, 2020

2019 Novel Coronavirus

Ano ang kailangan kong malaman tungkol sa 2019 novel coronavirus?

Sa kursong ito, matututunan ninyo ang tungkol sa virus at sa sakit na tinutukoy na COVID-19 ng mga syentipiko. Ano ito, saan ito galing, ano ang kahulugan nito para sa inyo?

41 Mga Kard

Pag-aralan natin ito kasama si Susan na nakatira sa isang mataong lungsod. Siya ay kinakabahan sa novel coronavirus. Gusto nyang malaman ano ang aasahan at ang tyansa ng kanyang pamilya na makakuha ng sakit o mamatay.

Ang coronavirus ay isang virus na pwedeng kumalat sa pagitan ng mga tao. Iniisip ng mga syentipiko na kumakalat ang virus sa pamamagitan ng maliliit na patak na may virus mula sa pagdura o pag-ubo, katulad ng sa trangkaso.

Si Susan ay may konting panganib lamang na makuha ang virus dahil wala pang kaso ng coronavirus sa kanyang lungsod at hindi pa sya nagbyabyahe.

Ang kanyang asawang si Bill, ay may mas mataas na posibilidad na makuha ang impeksiyon ng coronavirus. Sya ay nagbyayahe at nagtratrabaho bilang isang nars. Kahapon, may ginamot syang pasyente na may lagnat at ubo.

Subalit ang klinika ni Bill ay gumagawa ng maraming pag-iingat. Kung pumapasok ang isang tao na may ubo, binibigyan sila ng mask para isuot at pinaghihintay sa nakabukod na hintayan para maprotektahan ang iba.

Kapag bumalik si Bill sa bahay mula sa klinika, tinanggal niya ang kanyang sapatos at panlabas na damit sa garahe, pagkatapos ng shower. Ginagawa niya ito upang limitahan ang mga partikulo ng virus na papasok sa bahay.

Ang anak ni Susan na si Jackie ay meron ring mas mataas na posibilidad na magkaroon ng impeksiyon. Dinalaw nya ang kanyang kaibigan sa lungsod kung saan mayroong mga taong nagpositibo sa coronavirus. May sakit na ngayon ang kanyang kaibigan.

Kahit na walang kompirmadong caso ng COVID19 sa lungsod ni Susan, madali pa rin itong kumalat dahil sa pagbyabyahe ng mga tao. Kaya ang pamilya ay gumagawa ng paraan para maghanda.

Si Susan at Bill ay bumili ng mga panlinis at sabon para protektahan ang kanilang mga kamay at ang kanilang bahay laban sa coronavirus. Bumili rin sila ng mga resetang gamot para sa matandang nanay ni Susan para sya ay manatiling ligtas sa bahay.

Si Susan ay naghanda para sa posibleng mga pagbabago sa pang-araw-araw na gawain ng kanyang pamilya. Nagtanong sya sa kanyang amo tungkol sa pagtratabaho sa bahay. Gumawa rin sya ng plano para sa kanyang mga anak kung sakaling magsara ang kanilang mga paaralan.

Pinakita ni Bill sa kanyang mga anak pano maghugas ng kamay ng maayos. Maghugas ng kamay pagkatapos gumamit ng banyo, paggalaw sa mga pampublikong lugar, pagbahing ng ilong o pag-ubo, at bago kumain o hawakan ang inyong mukha.

Walang sabon at tubig sa paligid? Gumamit ng hand sanitizer na mayroong 60% alcohol. Ang antibacterial hand sanitizers ay hindi epektibo kung walang mataas na laman ng alcohol.

Pagbabalik-aral
  • Ang panganib na magkaroon ng novel coronavirus ay depende sa gaano ka kalapit sa isang tao na mayroon nito.
  • Panatilihing mababa ang panganib sa pamamagitan ng paglayo sa mga lugar na may virus na nagdulot ng sakit.
  • Ugaliing maghugas ng kamay ng madalas.
  • Iwasang hawakan ang mukha.

Natuklasan ng mga doktor ang "novel coronavirus" noong Disyembre 2019 ng maraming tao sa Wuhan, China, ay nagkasakit ng mala-trangkasong karamdaman. Ito ay novel o panibago dahil hindi pa ito kelanman nakita ng mga syentipiko.

Ang mga bagong viruses ay natutuklasan sa lahat ng oras. Ang virus ay isang uri ng mikroskopikong parasito na kailangan ang buhay na bagay para mabuhay. Kinokopyang virus ang kanyang sarili sa loob ng selula ng kinapitang buhay na organismo.

Ang coronavirus ay virus na may protinang may "korona" sa palibot nito. Maraming klaseng coronavirus. Karamihan sa kanila ay makikita sa mga hayop tulad ng paniki at ibon.

Kapag may pagkakataong magtawid-landas ang hayop at tao, ang virus na nasa hayop ay maaring mahawa ang tao. Minsan, ang taong ito ay pwedeng maipasa ang virus sa iba pang tao. Ang COVID-19 ay lumitaw sa ganitong paraan.

Katulad ng pagkakaroon ng maraming uri ng trangkaso, meron ring maraming uri ng coronavirus. Ilan sa mga ito ay nagdudulot ng katamtamang pagkakasakit samantalang ang ibang uri ay nagdudulot ng malubhang pagkakasakit tulad ng SARS coronavirus.

Ang 2019 novel coronavirus ay may pagkatulad sa SARS coronavirus, kaya pinangalanan syang SARS coronavirus 2, o "SARS-CoV-2".

Pagbabalik-aral
  • Ang novel coronavirus ay isang virus. Kailangan nya ng buhay na bagay para dumami.
  • Ito ay kamag-anak ng iba pang coronavirus, tulad ng SARS coronavirus, pero ito ay nagdudulot ng mas konting malubhang pagkakasakit kaysa SARS ngunit ito ay mas madaling kumakalat.
  • Maaaring galing ito sa isang hayop na naipasa sa tao.

Napakinggan ni Susan sa lokal na balita na may mga tao na sa kanyang lungsod na nagpositibo sa coronavirus na ito. Ang mga eksperto sa pangkalusugan ay nag-uusap tungkol sa "pangkomunidad na pagkalat".

Ang ibig sabihin ng pangkomunidad na pagkalat ay may konting tao na sa isang lugar na nagkasakit dahil sa virus pero meron ding iba na hindi alam pano sila nagkasakit. Ibig sabihin ang virus ay kumakalat mula sa isang tao at lumilipat sa ibang tao.

Kung ang pangkomunidad na pagkalat ay nangyayari sa inyong lugar, limitahan ang pagpunta sa mga pampublikong lugar at maraming tao. Iwasang makipaglamano o lumapit sa mga taong may sakit. Ito ang tinatawag na "social distancing".

Ano naman ang tungkol sa masks?
Mayroong mga ispesyal na uri ng face masks na sinusuot ng mga doktor at nars sa inyong komunidad na nagbibigay ng proteksyon. Maaari ring maglaman ito ng impeksyon mula sa mga ubo at bahing ng taong maysakit.

Ngunit kung ikaw ay malusog, hindi mo na kailangan ang mask ng mukha. Hindi nila pinigilan ang mga partikulo ng virus na pumasok. Maaari kang magkaroon ng COVID-19 nang walang mga sintomas, kaya ang pagsusuot ng maskara upang masakop ang mga ubo ay maaaring maprotektahan ang iba. Hugasan ang iyong mga kamay bago ilagay o iayos ang isang maskara.

Ang pagkakasakit ay mas mapanganib sa mga taong may sakit sa puso, baga at kidney. Ang mga taong may ganitong sakit at may edad na higit sa 65, ay kailangang manatili sabahay at umiwas sa mga taong maysakit.

Paano kung ikaw ay nagkasakit kahit na ikaw ay nag-iingat? Maliban na lamang kung ikaw ay mayroon ng chronic na sakit, maaaring katamtaman lang ang iyong maramdaman.

Ang anak ni Susan na si Jackie ay nagsimulang hindi bumuti ang pakiramdaman at may mataas na temperatura. Ang mga sintomas ng pagkakaroon ng coronavirus ay lagnat,ubo, masakit ang katawan, nahihirapang huminga, at minsan sakit ng ulo, sakit ng lalamunan o pagtatae.

Nagpasya si Jackie na mag-self-isolate o sariling pag-iwas. Siya ay nanatili sa bahay at hindi pumasok sa klase. Ito ay para maprotektahan ang ibang tao kung sakaling sya ay may virus. Nung dumalawa ang kanyang Lola, siya ay nanatili sa kanyang kwarto.

Nang magsimulang inubo si Jackie, sya ay umuubo sa tisyu o sa kanyang siko. Ang mga taong may sakit ay dapat magsuot ng face mask kung sila ay aalis ng bahay.

Ang lagnat at ubo ni Jackie ay maaaring dahil sa coronavirus. Tinawagan ni Susan ang kanilang doktor.

Dahil hindi naman malubha ang mga sintomas ni Jackie, sinabihan sya ng doktor na manatili sa bahay. Pwede syang uminom ng gamot na pang-ubo. Para maprotektahan si Susan, tamang pagsuot ng gloves at mask ay kailangan.

Ang malubhang sintomas- nahihirapang huminga, masakit na dibdib, pangangatog, pagpapawis – ay mga sintomas ng pneumonya. Sinumang may ganitong sintomas ay kailangang tumawag o bumisita sa Emergency Department ng ospital.

Naglilinis mabuti ng bahay ang pamilya. Ang mga panlinis na nagsasabing pwedeng makapatay ng virus ng trangkaso ay maaari ring gamitin laban sa coronavirus.

Ang isa pang anak ni Susan ay natatakot na kunin ang kanyang kapatid para sa "quarantine". Pero sa pamamagitan ng pananatili sa bahay ng 2 linggo, prinprotektahan ni Jackie ang ibang tao na magkasakit.

Dahil sa may sakit ang kanyang kapatid, hindi rin pinapapasok ni Susan sa paaralan ang isa pa nyang anak. Ayaw nyang makahawa ng sakit ang kanyang anak sa ibang pamilya.

Kung ikaw ay magkasakit, mababa ang posibilidad na ikaw ay mamatay. Ang mga bata ay mas hindi nagkakasakit kesa sa mga matatanda. Ang mga matatandang may edad higit sa 80 ang may mataas na panganib ng nakamamatay na pagkakasakit.

Kung ikaw ay may sintomas ng coronavirus, manatili sa bahay, magbigay ng distansya sa ibang tao at magsuot ng mask. Kung mahirapan  kang huminga, manlamig, sumakit ang dibdib o manghina na nakaaantok, pumunta sa Emergency ng ospital.

Linggo nang maglaon, naririnig ni Susan mula sa mga opisyal ng gobyerno na ang mga tao sa kanyang lungsod ay dapat manatili sa bahay maliban kung ginagawa nila ang "mahahalagang" trabaho, o kailangan nilang alagaan.

Nagtatrabaho si Bill upang magamot ang mga pasyente, ngunit ang natitirang pamilya ay mananatili sa bahay. Sinuri ni Susan ang isang serbisyo sa paghahatid ng groseri. Ang kanilang mga anak ay gumagamit ng video chat upang makipag-usap sa kanilang mga kaibigan at lola. Sinabi ni Bill na maaaring magkasakit ang kanilang mga kaibigan nang hindi alam ito.

Walang bakuna o gamot para sa coronavirus. Ang mga syentipiko ay gumagawa ng panibagong bakuna at gamot pero ito ay matatagalan pa ng maraming buwan o taon.

Buod

Ang pagkakaroon ng kaalaman ang pinakaunang hakbang para manatiling ligtas.

Protektahan ang inyong sarili sa pamamagitan ng pagkakaroon ng malinis na pangangatawan at magbigay ng distansya sa iba pag may sakit.

Kapag nagkaroon ng malalang pagkalat, makinig sa balita at sa lokal na pangkalusugang ahensya.
Opsyonal na Tugon

Ano ang iyong palagay sa kursong ito?

Sinuri ni
Tara C. Smith, PhD.

Si Dr. Smith ay isang Propesor ng Epidemiolohya sa Kent State. Ang kanyang pananaliksik ay tungkol sa impeksyong panghayop na lumilipat sa tao mula sa hayop.

Sinuri ni
Ian Mackay, PhD.

Si Dr. Mackay ay nagtratrabaho sa pampublikong kalusugan na virolohya. Trabaho nyang tuklasin at alamin ang katangian ng mga virus na may panganib sa publiko.

Sinuri ni
Harrison Kalodimos, MD.

Si Dr. Kalodimos ay isang pampamilyang doktor sa Seattle Washington.


Wika
Ibahagi
Pinagmulan
Karagdagang kaalaman
Ang Lifeology ay nasa isang misyon upang gawing kasiya-siya ang pag-aaral ng agham at kalusugan at malapitan sa pamamagitan ng sining at pagkukuwento.

Ang Lifeology ay isang platform na pinagsasama ang agham at sining sa ginawang mga mini-course na maaaring tamasahin ng sinuman! Mayroon din kaming puwang ng komunidad na pinagsasama-sama ang mga eksperto, tagalikha at mambabasa upang makabago ng komunikasyon sa agham at kalusugan.

Bisitahin ang Lifeology.io upang matuto nang higit pa.